Góry Wałbrzyskie

Góry Wałbrzyskie położone są  w Sudetach Środkowych, a swoją nazwę wzięły od największego w regionie miasta, Wałbrzycha, będącego do 1999 r miastem wojewódzkim. W  Górach Wałbrzyskich można wyróżnić trzy masywy górskie  rozdzielone szerokimi dolinami i obniżeniami: najdalej na zachód położony jest masyw  Krąglaka (692 m n.p.m.), trójwierzchołkowego  Trójgarbu (778 m n.p.m.) i leżącego bezpośrednio nad Wałbrzychem Chełmca (851m n.p.m.), a ponadto położony na południu Rybnicki Grzbiet (751 m n.p.m.) , Kotlinę Wałbrzyską i Góry Czarne ze szczytem Klasztorzyska (631 m n.p.m.). Na południowym wschodzie, poprzez dolinę Bystrzycy, Góry Wałbrzyskie graniczą z Górami Sowimi, gdzie zwarty masyw stanowi Wołowca (776 m n.p.m.) i Borowa (853 m n.p.m.)  będąca przedłużeniem geologicznych struktur Gór Suchych,  a na północy przechodzą łagodnie w Pogórze Wałbrzyskie i Pogórze Bolkowskie. Wyraźna granica przebiega od zachodu, gdzie rzeka Bóbr oddziela je od Gór Kaczawskich. Na  południu, poprzez dolinę Rybnej sąsiadują z Górami Kamiennymi, a na południowym zachodzie  z Masywem Dzikowca i Lesistej Wielkiej, wchodzącymi również w skład Gór Kamiennych. Jedną z najciekawszych rzek w regionie jest Pełcznica, a zwłaszcza jej przełom pod zamkiem Książ. Jej przebiegiem poprowadzony został malowniczy szlak turystyczny, pozwalający na zobaczenie głęboko wciętej doliny. Warto też wspomnieć o istniejących w Górach Wałbrzyskich  wodach mineralnych. W przeszłości były tutaj trzy uzdrowiska: Jedlina-Zdrój, Szczawno-Zdrój oraz Stary Zdrój. To ostatnie już nie istnieje, a pozostałością po nim jest wygląd dzisiejszego dworca PKP Wałbrzych Miasto, kształtem przypominający pijalnię wód mineralnych. Dwa pozostałe uzdrowiska nadal funkcjonują, przy czym wody w Jedlinie- Zdroju zanikły z powodu szkód górniczych i do zabiegów jest ona dowożona ze Szczawna-Zdroju. Góry Wałbrzyskie charakteryzują się złożoną budową geologiczną, którą odzwierciedla różnorodność występujących tu skał. W najniższych partiach gór oraz większości Pogórza Wałbrzyskiego przeważają skały osadowe. Najwyższe  partie Gór Wałbrzyskich tworzą permskie skały wylewne – czerwonawe ryolity (potocznie nazwane porfirami) i ciemne trachybazalty (znane też jako melafiry), będące świadectwem dawnej działalności wulkanicznej w tym rejonie. Budują one charakterystyczne  stożki Chełmca, Trógarbu czy Borowej. Południowo-wschodni fragment pasma należy do bloku sowiogórskiego i zbudowany jest z  proterozoicznych gnejsów. Skałom wulkanicznym i gnejsom towarzyszą złoża rud metali, które są źródłem tradycji górniczych regionu. Złoty Las zawdzięcza swą nazwę pozyskiwanym tu cennym kruszcom. Prócz złota i srebra wydobywano tu również rudy ołowiu, a po II wojnie światowej w rejonie Starego Julianowa poszukiwano rud uranu. Warto wspomnieć o licznych, w większości nieczynnych dziś kamieniołomach, w których eksploatowano skały na potrzeby budownictwa.  Duże zapotrzebowanie na drewno dla istniejących wokół Wałbrzycha  kopalń spowodowało rabunkową gospodarkę leśną prowadzoną w okolicznych lasach. Okazało się, że  pozbawione lasów stoki gór nie zatrzymują wody, dlatego zaczęto sadzić szybko rosnące gatunki drzew, głównie świerka. Dzisiaj mamy na terenie Gór Wałbrzyskich monokulturę świerkową z niewielkimi połaciami lasu mieszanego, zbliżonego składem do pierwotnego. Ciekawy fragment lasu znajduje się przy szlaku z Rybnicy Leśnej do Wałbrzycha, gdzie rosną sosny i dęby. Pozostała część tych gór, a więc wyższe partie, należą do lasów regla dolnego. Runo leśne w ciemnych lasach świerkowych jest dość ubogie, w piętrze pogórzy z kolei znacznie bogatsze. Z ciekawszych roślin jakie tu można spotkać to fiołek leśny, buławnik mieczolistny, goździk kropkowany, śnieżyca wiosenna i zimowit jesienny. Niezwykle ciekawie prezentują się dwie atrakcje przyrodnicze w regionie, stworzone ręką ludzką. Pierwszą z nich jest park zamkowy w Książu, założony przez rodzinę Hochbergów, właścicieli tej potężnej rezydencji. W parku można zobaczyć wiele ciekawych roślin posadzonych przez książęcych ogrodników, spośród których szczególnie okazale prezentują się kwitnące późną wiosną rododendrony.  Dużą atrakcją jest też Palmiarnia w Lubiechowej, zbudowana w latach 1911-14. Część jej ścian obłożono tufem wulkanicznym sprowadzonym z Etny. Niewielką część Gór Wałbrzyskich obejmuje Park Krajobrazowy Sudetów Wałbrzyskich, który został utworzony w 1998 r na obszarze blisko 6,5 tys. ha. W Górach Wałbrzyskich obejmuje swym zasięgiem Pasmo Borowej oraz leżący na południe od niego Rybnicki Grzbiet.  Drugi z parków krajobrazowych obejmujący swym obszarem opisywany region to Książański Park Krajobrazowy, powołany do życia w 1981 r. Na jego terenie znajdują się dwa rezerwaty przyrody. „Przełomy pod Książem” – rezerwat leśny. Drugi rezerwat to „Jeziorko Daisy” został powołany do życia dla ochrony nieczynnego kamieniołomu wapienia, w którym występuje kopalna fauna z okresu górnego dewonu. W regionie znajduje się dość gęsta sieć szlaków turystycznych, zwłaszcza w okolicach Wałbrzycha i w Książańskim Parku Krajobrazowym.  Przez Rybnicki Grzbiet przechodzi Główny Szlak Sudecki im. Mieczysława Orłowicza, pokonując Przełęcz pod Bobrzakiem i schodząc następnie do Jedliny-Zdroju.  Na Chełmiec prowadzi  znakowany kolorem niebieskim fragment Europejskiego Szlaku Długodystansowego E3, pokonujący na terenie Gór Wałbrzyskich odcinek: Czarny Bór – Chełmiec (869 m n.p.m.) – Szczawno-Zdrój – Stary Zdrój – Wałbrzych – Ptasia Góra (590 m n.p.m.) – Klasztorzysko (631 m n.p.m.) – Zagórze Śląskie – zamek Grodno.  Warty polecenia jest również odcinek Szlaku Zamków Piastowskich (zielony). Góry Wałbrzyskie nie należą do widokowych, jednak ładne panoramy otwierają się m.in. z podejścia na Krąglak i Trójgarb, a także z wieży widokowej na Chełmcu i wieży z zamku Grodno. Malownicze krajobrazy można też podziwiać na szlakach prowadzących przez Pogórze Wałbrzyskie i Bolkowskie.